بررسی آثار اجتماعی و زیست‌محیطی مکانیابی آرامستان‌ها بر سکونتگاه‌های روستایی پیرامون (مطالعه موردی : بهشت رضوان در حریم کلانشهر مشهد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشگاه شهید بهشتی، ایران

2 پژوهشگر پسادکترا جغرافیا وبرنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران.

3 پژوهشگر پسادکترا جغرافیا وبرنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

چکیده

آرامستان‌ها به‌لحاظ تاریخی، فرهنگی، معماری و باستان‏شناختی منابع باارزشی به‌شمار می‏روند. فضای آرامستان نه فقط برای مردگان، بلکه برای زندگانی است که آرامستان عزیزانشان تنها سوژه‏های آن‌ها قلمداد می‏شود. با توجه به گسترش شهر مشهد از لحاظ جغرافیایی و جمعیتی و مشکلات آرامستان بهشت رضا، مدیران شهری مشهد آرامستان بهشت رضوان را در شمال شهر مشهد طراحی کرده‌اند. پژوهش حاضر با هدف بررسی اثرات زیست‌محیطی و اجتماعی این آرمستان بر روستاهای پیرامونی، انجام ‌شده است. پژوهش حاضر، از حیث هدف «کاربردی» و به‌لحاظ روش و ماهیت «توصیفی ـ تحلیلی» است. جامعۀ آماری تحقیق شامل ساکنان پنج روستای پیرامونی آرامستان بهشت رضوان است (933N=) که حجم نمونه براساس فرمول کوکران و به‌طور تصادفی ساده 144 نفر از اهالی روستاهای نمونه است. ابزار اصلی جمع‌آوری داده‌ها و سنجش متغیرهای تحقیق، پرسش‌نامه است. میزان اعتبار (روایی) شاخص‏ها توسط ده نفر از کارشناسان متخصص در حوزه مطالعات برنامه‌ریزی شهری و روستایی موردارزیابی و داوری قرار گرفت و میزان پایایی پرسش‌نامه نیز با استفاده از آزمون کرونباخ (با رقم 895/0) در سطح بالایی موردتأیید قرار گرفت. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار اس.پی.اس.اس. در قالب روش تحلیل عاملی استفاده‌ شده است. نتایج تحقیق از تقلیل 23 متغیر، بیان‌گر هشت عامل استخراج‌شده بوده که 54/71 درصد از واریانس را تبیین می‌کند و نشان از رضایت‌بخش بودن تحلیل عاملی و متغیرهای موردبررسی است. براین اساس، مهم‌ترین اثرات اجتماعی و زیست‌محیطی احداث آرامستان بهشت رضوان، عوامل کاهش بهداشت زیست‌محیطی با واریانس 058/19، کاهش امید به زندگی با واریانس 729/15 و مشکلات امنیتی، روحی و روانی با واریانس 157/12 هستند. همچنین با توجه به نتایج آزمون T تک‌نمونه‌ای، عامل کاهش امید به زندگی با آمارۀ 777/10 و کاهش بهداشت زیست‌محیطی با آمارۀ 382/10 بیشترین تأثیر را بر زندگی روستاییان داشته است. نتایج تکنیک ARAS و رتبه‌بندی روستاهای نمونه امر را تأیید کرد که اثرات آرامستان بر روستاهای نزدیک بیشتر بوده است و روستاهای گنبدواز و کلاته تیموری بیشترین تأثیرپذیری را داشته‌اند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation of Social and Environmental Impacts Location of Cemeteries on the Surrounding Rural Settlements (Case Study: Rezvan Paradise of in the Mashhad Metropolis Frontage)

نویسندگان [English]

  • Aliakbar Anabestani 1
  • Mahdi Javanshiri 2
  • Najmeh Vafadoost 3
1 Shahid Beheshti University
2 Ferdowsi University of Mashhad
3 Fardowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Cemeteries are historically, culturally, architecturally and archaeologically valuable resources. The cemetery space is not only for the dead, but also for the living because of their beloved graves.. Due to the expansion of Mashhad in terms of geography, population and the problems related to Behesht Reza Cemetry, Mashhad city managers have designed Behesht Rezvan Cemetery in north of Mashhad. The aim of this research is to investigate the social and environmental impacts of the cemetery on rural settlement around. The study is "applied" in terms of purpose and is "descriptive-analytical" in terms of method and nature. The statistic population consisted of residents of 5 villages located around Cemetery of Behesht Rezvan (N = 933). The sample size was 144 inhabitants of the sample villages, based on Cochran formula that were selected randomly. Questionnaire was used to collect data and measure research variables. The validity of the indices was evaluated and judged by 10 experts in the field of urban and rural planning studies. The reliability of the questionnaire was confirmed highly by the Cronbach's alpha test (0.895). Data analysis was performed using SPSS software in factor analysis method. The results of reduction of 23 variables showed 8 extracted factors that explain %71.54 of variance and indicated satisfactory factor analysis and the variables studied. Accordingly, the most important social and environmental impacts of Behesht Rezvan Cemetery are the factors of environmental health reduction with variance of 19.058, decrease in life expectancy with variance of 15.729 and security, psychological and psychological problems with variance of 12.157. According to the results of one-sample T-test, factors of life expectancy (10.777) and environmental health (10.382) had the highest impact on rural life. The results of the ARAS technique and the ranking of the sample villages confirmed that the impacts of cemetery on the nearby villages were greater and Gonbadvaz and Kalateh Timur villages were most affected.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Paradise Razvan Cemetery
  • Social Impact
  • Environmental Impact
  • Aras Technique
  • Mashhad City
اسمعیلی، ش.س. (1388 الف). گورستان، دور یا نزدیک؟. اندیشۀ ایرانشهر، 13، 58ـ 62.
اسمعیلی، ش.س. (1388 ب). ما و گورستان، نگاهی بر فضای گورستان از منظر انسان‌شناسی مکان. اندیشۀ ایرانشهر، 13، 31ـ 34.
افراسیابی، م.، اصفهانی مقدم، ح.، و جعفری، م. (1395). مکان‌یابی گورستان به روشAHP.
دومین کنفرانس بین‌المللی یافته‌های نوین پژوهشی در علوم، مهندسی و فناوری
، https://civilica.com/doc/550463.
آخوندی قهرودی، م.، اشرفی فینی، ز.، و شاهوردی، ا. (1391). ارزیابی اثرات زیست‌محیطی مرکز دفن زبالۀ کهریزک بر شهرها و روستاهای پیرامون با استفاده از مدل فرایند تحلیل شبکه‌ای (ANP). فصلنامۀ جغرافیایی چشم‌انداز زاگرس، 11، 123ـ 141.
جوانشیری، م. (1392). تحلیل مکانگزینی  کاربری‌های پیشنهادی طرح‌های هادی روستایی با استفاده از GIS (نمونۀ موردی: روستاهای شهرستان خواف). پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی مشهد.
حائری، م.ر. (1388). گورستان، دور یا نزدیک؟. اندیشۀ ایرانشهر، 13، 3ـ 5.
حریرچیان، م.، شریفی‌منش، م.، اسماعیلی، م.، جامعی، ی. (1394). جایگاه آرامستان‌ها در شهر و بررسی ضوابط مکان‌یابی آن‌ها با توجه به اصول بهداشت و محیط زیست. سومین کنگرۀ بین‌المللی عمران، معماری و توسعۀ شهری. تهران،https://civilica.com/doc/470553
حقیر، س.، و شوهانی‌زاد، ی. (1390). چگونگی ارتقای جایگاه گورستان‏ها در جوانب فرهنگی و اجتماعی توسعۀ پایدار شهری در ایران (با رویکرد به نقصان دستور کار 21 مصوب سازمان ملل متحد در عدم توجه به امر تنوع فرهنگی).  باغ نظر، 17، 81ـ 94.
دستی‌گردی، م.، و غلام‌پور، ی. (1395). بررسی موقعیت مکانی آرامستان‌ها و اثرات سوء آن بر شهروندان (مطالعۀ موردی آرامستان بیرجند). نخستین اجلاس جهانی شوراها و شهرداران 2016. تهران: مؤسسۀ نمودار توسعۀ داتیس.
دورانت، و.ج. (1372). تاریخ تمدن. ج 1. ترجمۀ ا. آرام. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
رضایی، م.ر.، تازش، ی.، امیدی‌پور، م.، و معین مهر، آ. (1396). مکان‌یابی آرمستان با استفاده از تحلیل سلسله‌مراتبی دلفی فازی و سامانۀ اطلاعات جغرافیایی (نمونۀ موردی: شهر لیکک). برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 28، 167ـ178.
سعیدنیا، ا. (1382). کتاب سبز شهرداری. تهران: انتشارات وزارت کشور، ج. 8.
شجاعیان، ع.، امیدی‌پور، م.، و مرادی، ا. (1393). ارزیابی تناسب اراضی برای ایجاد آرامستان با استفاده از GIS و مدل‌های FTOPSISS و PROMETHEE (مطالعۀ موردی: شهر لیکک). چشم‌انداز زاگرس، 19، 161ـ 173.
شریفی، م.ا.، و خالدی، ک. (1388). اندازه‌گیری و تحلیل سطح توسعۀ مناطق روستایی در استان کردستان با استفاده از روش‌های تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی.  اقتصاد کشاورزی و توسعه، 67، 179ـ202.
طاهری، م.، عباسپور، ر.ع.، و علوی‌پناه، ک. (1393). استفاده از تصمیم‌گیری چندمعیاره مبتنی‌بر تلفیق روش‌هایDEMATEL  و ANP  در انتخاب مکان بهینۀ آرامستان‌ها (مطالعۀ موردی: اصفهان). محیط‌شناسی، 2، 463ـ 480. https://journals.ut.ac.ir/article_51213.html
علیدادی، ح.، نجف‌پور، ع.ا.، پذیرا، م.، و جعفرپور، س. (1392). مطالعۀ اثرات آرامستان بهشت رضا (ع) مشهد بر روی کیفیت آب‌های زیرزمینی مناطق اطراف. شانزدهمین همایش ملی بهداشت محیط، تبریز، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، دانشکدۀ بهداشت.
عنابستانی، ع.ا.، گیاهی، ح.، جوانشیری، م. (1397). بررسی و تحلیل آثار ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی بر توسعۀ سکونتگاه‌های روستایی (نمونه: روستای رادکان شهرستان چناران). برنامه‌ریزی فضایی، 2 (29)، 1ـ23.
عنابستانی، ع.ا.، و خوارزمی، ا.ع. (1397). چالش‌ها و فرصت‌های فراروی سکونتگاه‌های روستایی حریم کلان‌شهر مشهد. مشهد: معاونت برنامه‌ریزی و توسعۀ انسانی شهرداری مشهد.
غیاثوند، ا. (1387). کاربرد آمار و نرم‌افزار SPSS در تحلیل داده‌ها. تهران: متفکران.
کوهساری، م.، و حبیبی، ک. (1385). تلفیق مدل AHP  و منطق IO  در محیط GIS  جهت مکان‌گزینی تجهیزات جدید شهری (آرامستان جدید شهر سنندج). سومین همایش سیستم‌‌های اطلاعات مکانی، قشم، https://civilica.com/doc/10886
کاشیگر، م. (1382). معماری مرگ. مطالعات نظری و فلسفی هنر، 9، 101ـ109.
گلی، ع.، رحمانی، ط.، و علی‌پورفخرآبادی، م. (1395). مکانی برای اموات، شناسایی پهنه‌های مستعد احداث آرامستان در شهر شیراز. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 25، 43ـ62.
محمدرضاپور، ب.، آیرملوی عربدیزج، ن.، سعیدی، آ.، و تبریکی، ش. (1398). ارزیابی اثرات سوء مکان‌یابی نامناسب آرامستان‌ها بر محیط‌زیست شهری. اولین کنفرانس تحقیقات بنیادین در علوم کشاورزی و زیست‌محیطی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی تهران، دبیرخانۀ دائمی کنفرانس، https://civilica.com/doc/912988 .
مولایی، ا.، توران پور، م. و آیشم، م. (1398). بازشناسی اصول حاکم بر مکانیابی و توسعۀ آرامستان‌ها از گذشته تا عصر حاضر (موردپژوهی: آرامستان تخت فولاد و باغ رضوان اصفهان). مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 19، 95ـ 124.
وزیری‌زاده، ع.ر. (1388). سیر تحول تاریخی گورستان‏های شهر تهران، اندیشۀ ایرانشهر، 13، 64ـ 72.  
Basmajian, C., & Coutts, C. (2010). Planning for the disposal of the dead. Journal of the American Planning Association, 76 (3), 305-317.
Francis, D., Kellaher, L., & Neophytou, G. (2000). Sustaining cemeteries: The user perspective. Mortality, 5 (1), 34-52.
Kong, L. (2012). No place, new places: Death and its rituals in urban Asia. Urban Studies49(2), 415-433.‏
Manneke, E. (2012). History in Hamilton Cemetery. Hamilton: Hamilton Municipal Cemeteries.
Marr, K. (2007). Green memorial concept growing in Virginia. The Washington Post.‏
Petersson, A., & Wingren, C. (2011). Designing a memorial place: Continuing care, passage landscapes and future memories. Mortality, 16 (1), 54-69.
Relyea, D. (2013). Guidelines to enhance the ecological value of cemeteries in southern Ontario (Doctoral dissertation), Landman, Karen.‏
Zavadskas, E. K., & Turskis, Z. (2010). A new additive ratio assessment (ARAS) method in multicriteria decision‐making. Technological and Economic Development of Economy, 16(2), 159-172.‏